Amazonlar Asyalıydı

Tarihin en dikkat çekici topluluğu Amazonlar. Amazonların tarihi, yaşantıları pek çok esere de konu oldu. Amazonların nerede yaşadığı, gerçekten var olup olmadıkları merak edilirken Erzincan’da bulunan Amadun köyü de Amazonlar hakkında ipuçları veriyor.

Prof. Dr. Fehmi Katırcıoğlu, Amazon sözcüğünün kökeni hakkında sorularımızı yanıtladı.

Amazonlar nerede yaşıyordu?

Antik Yunan söylencelerinde özellikle MÖ 8. yüzyılda başlayan ve MÖ 3. yüzyıla kadar Amazon efsanelerine yer verildiği görülür. Bu söylencelerin düşünsel arka planı araştırıldığı zaman Amazon sözcüğünün kökeni hakkında değişik varsayımların üretilmesine neden olmuştur.

Günümüzün kadın tiplemesinden farklı olarak gözü kara, korkusuz olarak görülen Amazonlar bir dünya kurgusu içine yönelmişlerdir. Bu yönelişleri ile özel bir özgürlük alanının kahramanı olmuşlardır. Antik Yunan’da ihmal edilmiş kadın cinsiyetinin varlığı, Doğu’daki avlanmayı, dövüşmeyi gözü pekliğin temsilcisi olan kadın kavramıyla çelişiyordu.

Bu çelişme Amazonların gerçekten var olup olmadıkları konusunda hâlâ soru işaretlerini barındırır. Günümüzde ortaya pek çok kanıt çıksa da Amazonların varlığı konusunda henüz erken bir çıkarım olur.

Amazonların köken bilimi ile ilgili çalışmalar yaşadıkları coğrafyalar söylence olup olmadıkları uzun süredir tartışma konusu olmuştur. Amazonların yaşadığı coğrafya antik metinlere göre Kafkasya’dan Azak Denizi’ne kadar ulaşan coğrafyayı kapsamaktadır. Bununla birlikte Amazonlar Karadeniz’de günümüzde Samsun sınırları içerisinde olan Termadhon Nehri kıyılarında da yaşamıştır.

Amazonlar özetle Karadeniz bölgesi, Sicilya, Ege kıyıları Libya’da bile bulundukları anlaşılmaktadır. Tarihsel metinlere baktığımız zaman Amazonların yaşadığı yer Karadeniz kıyıları Avrasya coğrafyası olduğunu söyleyebiliriz.

Sözcüğün kökeni neyi ispat ediyor?

Amazon sözcüğü değişik tanımlamalarla günümüze gelmiştir. Antik kaynaklara göre Amazon sözcüğünün göğüssüz anlamına geldiği düşünülmektedir. Çalışmalarımıza göre Amazon sözcüğünün çıkışı Sümerlere dayanmaktadır. Sümer metinlerinde Amazon sözcüğü ‘kutsal ana’ gibi anlamlara gelmektedir. Amazon sözcü sesteş değişim kurallarına göre Amadun sözcüğünden türediği görülmektedir.

Tabgaç metinlerine baktığımız zaman Amazon sözcüğünün sesteşi olarak Amadun sözcüğü karşımıza çıkmaktadır. Bu sözcük “anne” anlamında kullanılmıştır. Özetle sözcük ilk kez Sümerler tarafından kullanılmıştır. Sanılanın aksine Amazon sözcüğü Asya uygarlığının sözcüğüdür. Bu sözcüğün Türkler tarafından değişik dönemlerde kullanıldığına dair inancımız vardır.

Medeniyetin dayanak noktalarından kadın erkek eşitliği ilk Avrasya'da mı gelişti?

Avrasya coğrafyasından kadın erkek ilişkilerini değerlendirirken günümüzde kadın erkek ilişkilerinde yüklendiği anlamla eski çağın Avrasya coğrafyasının kadın erkek ilişkilerinin yüklendiği anlamı ayrı tutmak gerekir.

Eski çağlardaki Anadolu’dan örnek vermek gerekirse Herodot'a göre, Karyalılar adlarını verdikleri Karya bölgesine efsanevi kurucu kralları Kar önderliğinde yerleşirler. Bir uygarlık düzeyi yaratmış olan Karyalılar denizcilikte çok ileri bir toplumdur ve ana erkil toplum düzenine sahiplerdir. Krallar ölünce yönetime kraliçe geçer. Bu kraliçelerden biri I. Artemis’tir. I. Artemis tarihte deniz savaşı kazanmış tek kadın amiraldir.

Bir başka örnek de Hititler’de görülür. Hititlerde Arzawa kadınları (Anadolu’nun Ege’ye yakın olan tarafı) cesur ve özgür tarafları ile dikkatimizi çeker. Bir başka örnek de Tomris Hatun’dur. (MÖ 6. yüzyılda yaşadığı sanılan, Antik Doğu Massaget Konfederasyonu üzerinde hüküm sürmüş tarihin ilk kadın hükümdarıdır).

Amadun köyü olmasının anlamı nedir? Erzincan’la ve Anadolu’yla Amazonlar arasında nasıl bir bağ var?

Prof. Dr. Ahmet Haluk Dursun’un Aziz hatırasına düzenlenen 14-15 Mart 2019 Refahiye Araştırmaları Sempozyumu’nda Refahiye-Erzincan Amadun (Babaaslan): Amadun kelimesinin anlamı verilmemekle birlikte kelimenin Ermenice olduğu iddia edilmektedir.

Köyün Orta Asya’dan gelen aileler tarafından kurulduğu rivayet edilir. Köye ilk gelenlerden Aslan adındaki bir kişiden dolayı köye yeni ad olarak Babaaslan verilmiştir. Bizim çalışmalarımız Amadun sözcüğünü Sümerler Tabgaçlar ve Erzincan Amadun ilçesiyle başatlık teşkil ettiği bu sözcüğün Türkmenler arasında kullanım alanı olduğu şeklindedir. Sözcüğün kutsallığı ve sözcüğün taşıdığı yüce anlam nedeniyle şu anki ismi Babaaslan olan köyün daha önceden buraya yerleşen Türkmenler tarafından Amadun isminin verilmesi Amazon sözcüğünün Sümerlerde Orta Asya coğrafyasında yaşayan bir sözcük olduğu açıkça görülmektedir.

Amazon kelimesinin ne anlama geldiği ile ilgili açıklamaların çoğunun ortak noktası aykırılıktır. Amazon kelimesinin memesiz anlamına geldiği en fazla kabul edilen görüştür.

Bizanslı Methodios onların, insanların beslenmesine uygun olarak beslenmedikleri vurgusunu yaparken beslenme konusundaki aykırılıklarını öne çıkarır. Methodios’a göre Amazonlar ekmek (maza) yemeyip kertenkele ya da yılan yerler. Onlar anandros (erkeksiz yaşayan), stryganor (erkek avcısı), androdamas (erkeğin sahibi), kreobotos (erkeksiz yaşayan), kreobotos (et yiyen), deineira (erkek katili) ve oirpatadır (erkek öldüren). Bütün bunlar ataerkinin adlandırmaları olsa da aykırılık vurgusu ön plandadır. Aslında Kafkas Amazonları için yapılan Sarmatyan tanımlaması da bir başka aykırılığa işaret eder.

Amazon kelimesinin anlamının merkezinde bulunan aykırılık ile uyum içindedir.

Bizim çalışmalarımız tarihin ilk yazılı kaynaklarına yöneldiği zaman tamamen farklı bir sonuç vermiştir. Dönemin Sümercesinde yaşayan Amazon sözcüğünün önce Orta Asya’da daha sonra da Anadolu’da kullanıldığı görülmektedir.

Amazon İskit bağlantısının boyutu nedir? İskitlerle ilgili sizin bulgularınız neler?

Avrasya bozkırlarında savaşçı kadınların bulunduğu gömütlük alanlarda bulunan arkeolojik kalıntılar, İskit kadınlarının Amazon söylencesine esin kaynağı olduğuna dair bazı ipuçları içermektedir. Heredot Amazon-İskit bağlantısına dair bir dizi tanım içerir.

Bu insanların askeri başarıları, savaşçılıkları nedeniyle Sarmatyalıların kökenini oluşturduklarına inanılır. Sarmat mezarlarındaki kazılara göre diğer göçebe kabilelerin ve bu kadınların gerçekten savaşçı olduğunu düşündüren kanıtlar vardır. Kadınların iskeletleri, silah zırh ve at süsleri ile demir bıçak ve ok uçlarından kaynaklanan yaralanma izleri taşımaktadır.

Sonuç olarak Amazonlar Avrasya coğrafyasında değişik uygarlıklarda temsil edilen kurganlarda bulunan buluntular DNA analizleri ile kesin olmasa da Amazon İskit bağlantısı doğrulanabilir bağlantıdadır.