Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesi

Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Devlet Başkanları Konseyi 11'inci Zirvesi, önemli gelişmelere sahne oldu. Merkez Bankaları Konseyi için mutabakat zaptı imzalandı, KKTC ve Macaristan gözlemci ülke olarak katıldı.

Zirve, Kırgizistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov'un ev sahipliğinde "Türk Dünyasının Güçlendirilmesi: Ekonomik Entegrasyon, Sürdürülebilir Kalkınma, Dijital Gelecek ve Herkes İçin Güvenlik" temasıyla düzenlendi.

Zirve için Bişkek’teki Cumhurbaşkanlığı Sarayı'na gelen liderler aile fotoğrafı çekildi. Aile fotoğrafında Cumhurbaşkanı Hecep Tayyip Erdoğan, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Genel Sekreteri Büyükelçi Kubanıçbek Ömüraliyev, gözlemci ülkeler olarak Macaristan Başbakanı Viktor Orban ve KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar yer aldı.

Zirvede liderler birer konuşma yaptı. Cumhurbaşkanı Erdoğan TDT’nin Avrasya coğrafyasında ve ötesinde istikrar ve refah iklimini güçlendiren ve örnek alınan bir platform haline geldiğini vurguladı.

Erdoğan, Güney Kafkasya'da geçen 30 yıllık çatışma ve istikrarsızlık ortamının ardından barış ve istikrara giden yolun kapılarının açıldığına işaret ederek, şunları kaydetti:

"Can Azerbaycan'ın vatan muharebesinde sahada şehitler vererek elde ettiği tarihi kazanımları en yakın zamanda bir barış anlaşması imzalanmak suretiyle masada da perçinlemesini ümit ve temenni ediyoruz. Gazze başta olmak üzere işgal altındaki Filistin topraklarında yaşanan soykırımın durdurulması noktasında uluslararası toplum kötü bir sınav veriyor. Uluslararası barış ve güvenliğin korunmasından sorumlu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi toplanıp karar dahi alamıyor. Daha doğrusu almak istemiyor. Netanyahu hükümetinin ırkçı zihniyeti, Gazze'deki mezalimin gölgesinde Batı Şeria'da Filistinlileri yerlerinden etmeye ve ilk kıblemiz olan Mescid-i Aksa'nın statüsünü değiştirmeye niyetleniyor."

İsrail'i durdurmak ve 1967 sınırları temelinde başkenti Doğu Kudüs olan Filistin devletini esas alan kalıcı barışı tesis etmek için çalıştıklarını söyledi. Erdoğan “Türk dünyasının da kararlı bir duruş sergilemesi gerektiğini düşünüyorum." ifadesini kullandı.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ersin Tatar'ı, Suşa'dan sonra Bişkek'te görmekten mutluluk duyduğunu dile getiren Erdoğan, şöyle devam etti:

"Kıbrıs meselesinde Ada'daki gerçekler temelinde adil ve kalıcı çözüme erişilmesi için Türk dünyasına da önemli sorumluluklar düşmektedir. Kıbrıs Türkünün haklı davasını ne kadar sahiplenir ve onunla dayanışma gösterirsek, kendi birlik ve beraberliğimizi de o nispette kuvvetlendiririz? Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin, teşkilatımızın bugünkü zirvesinde onur konuğu ve gözlemci üye olarak yer alması, Türk dünyası olarak Kıbrıs Türkü ile dayanışma irademizin tezahürüdür. İnşallah kendilerinin en kısa zamanda tam üye olarak aramızdaki yerini almasını bekliyoruz. Keza gözlemci üyemiz Türkmenistan'ı da aile meclisimizde tam üye olarak görmek istediğimizi bir kez daha vurgulamak istiyorum."

Aksakalların koordinasyonunda 2022 yılında başlatılan ortak dili geliştirmek amacıyla ortak alfabe oluşturulması çalışmasının, Eylül 2024'te tamamlandığını anımsatan Erdoğan, 34 harften oluşan ortak alfabe üzerinde mutabık kalındığını ifade etti.

Erdoğan, bundan sonra üye ülkelerin bu alfabeyi esas alarak gerekli dönüşümün gerçekleştirilmesi gerektiğine işaret ederek, "Türkiye, Azerbaycan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bu konuda hazır. Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan'ın yeni alfabeye geçiş için inisiyatif başlatması isabetli olacaktır." diye konuştu.

KKTC Cumhurbaşkanı Tatar, zirvede yaptığı konuşmada, daveti nedeniyle Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov'a teşekkür etti.

KKTC'ye yönelik uygulanan izolasyonlara dikkati çeken Tatar, "KKTC halkının üzerinde haksızca uygulanmakta olan izolasyonların kaldırılmasında desteğinizi çok önemsiyoruz." dedi. Tatar, Türk dünyasının ayrılmaz parçası olan KKTC'nin tüm kurum ve kuruluşlarıyla Türk Devletleri Teşkilatı’nın faaliyet gösterdiği her alanda ilişkileri geliştirmek arzusu ve kararlığında olduğunu vurguladı.

KKTC'nin sahip olduğu imkan ve kabiliyet ile Türk Devletleri Teşkilatı’na güç katacak potansiyele sahip olduğunu kaydeden Tatar, KKTC’nin Türk dünyası nezdinde tanınmasına yönelik girişimlere ağırlık verilmesini istedi.

Tatar, KKTC halkının haklı mücadelesine değinerek, "1983 yılında büyük mücadelelerle kendi kaderini tayin etme hakkımızı kullanarak kurduğumuz devletimizi tüm zorluklara rağmen ileriye taşıma yönünde mücadelemize devam ediyoruz." diye konuştu.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev de TDT bütçesinin, hedeflerine ulaşması için yeterli olmadığını söyledi. Aliyev, Azerbaycan'ın TDT Genel Sekreterliğine 2 milyon dolar, Aksakallar Konseyi'ne 100 bin dolar finansal destekte bulunarak teşkilatın potansiyelinin güçlenmesine katkı sunduğunu kaydetti.

Aliyev, Azerbaycan'ın Eylül 2023'te tüm topraklarında egemenliğini tam sağladığını hatırlatarak, "Ermenistan, 30 yıl süren işgal döneminde bu topraklarda dokuz şehrimizi ve yüzlerce köyümüzü tamamen yok etti. Şimdi işgalden kurtarılan topraklarda geniş kapsamlı imar ve ihya projeleri hayata geçiriliyor. Yerlerinden edilen insanlar, Büyük Dönüş Programı kapsamında ata yurtlarına geri dönüyor." dedi.

İşgalden kurtarılan topraklarda Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Macaristan'ın okullar inşa ettiğini hatırlatan Aliyev, bu ülkelerin devlet başkanlarına teşekkür etti.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, Kazakistan’ın son bir yıldır yürüttüğü TDT Dönem Başkanlığı görevini bugünden itibaren Kırgız kardeşlerine devrettiklerini belirtti:

"Kazakistan’ın TDT'deki Dönem Başkanlığı 'TURKTIME' sloganıyla gerçekleştirildi. Bu kapsamda 80’den fazla faaliyet yapıldı. Astana’da 5. Dünya Göçebe Oyunları’na ev sahipliği yaptık. Ortak Türk Alfabesi projesi onaylandı. Bu tarihi olay olarak değerlendirilebilir."

Tokayev, Kırgızistan’ın sunduğu "Türk Dünyasını Güçlendirmek: Ekonomik Entegrasyon, Sürdürülebilir Kalkınma, Dijital Gelecek ve herkes için Güvenlik" sloganının tüm üye devletlerin çıkarlarını karşıladığını kaydederek "Son 10 yılda TDT üyesi ülkeler arasında ekonomik ilişkiler güçlendi. Ticaret hacmimiz 45 milyar doları aştı. Bu rakamı daha da büyütmeye imkanımız var." dedi.

Ülkeler arasındaki ticareti geliştirmenin önemini vurgulayan Tokayev, "Türk Dünyasının ekonomik işbirliğini geliştirmek için Orta Koridorun potansiyeli tam olarak kullanılmalı. Bunun stratejik önemi büyük. Dolayısıyla taşımacılık koridorlarına ilişkin ortak anlaşma yapılmalı. Teşkilata üye ülkelerin bu girişimi destekleyeceklerine inanıyorum." ifadesini kullandı.

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Caparov da Kırgız devletinin temelini oluşturan Kara-Kırgız Özerk Bölgesi'nin kuruluşunun 100. yıl dönümünde bu zirveye ev sahipliği yaptıklarını belirtti.

Caparov, Bişkek'e 2025 yılı Türk dünyasının dijital başkenti statüsü verilmesine yönelik verilen destekten dolayı teşekkür etti.

Kırgızistan’ın, TDT çerçevesinde dijital entegrasyon sürecini hızlandırmayı amaçladığını belirten Caparov, bu hedeflere ulaşmak için, tek bir dijital alan yaratma alanında, e-ticaret, taşımacılık ve lojistik prosedürlerinin basitleştirilmesinin yanı sıra dijital standartları ve sertifikaları karşılıklı tanımaya yoğunlaşacaklarını ifade etti.

İsrail'in Filistin'e yönelik saldırılarına değinen Caparov, “Filistin'de her gün kadın ve çocukların öldürülmesi, sivillerin ağır maddi ve manevi acılara maruz bırakılması kabul edilemez. Biz, İsrail’i uluslararası hukuka, insani normlara uymaya ve yardıma muhtaç Filistin halkına insani yardımın ulaştırılmasında engellerin kaldırılmasına çağırıyoruz." ifadelerini kullandı.

Caparov, İsrail-Filistin çatışmasının çözülmesi için uluslararası kamuoyunun çabalarını desteklediklerini ifade ederek, "Filistin halkının kendi kaderini tayin etme, kendi devletini kurma ve BM'ye tam üyelik hakkını da tanıyor ve destekliyoruz." değerlendirmesinde bulundu.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev son dönemde küresel jeopolitik süreçlerin giderek karmaşık hale geldiğini, öncü ülkeler arasındaki rekabet ve güvensizlik ortamının arttığını, çatışma ve savaş merkezlerinin artarak çeşitli tehlikelerin çoğaldığını anlattı. Bundan olumsuz etkilendiklerini söyleyen Mirziyoyev, Orta Doğu’da devam eden haksız savaş ve çifte standartların söz konusu olduğunu vurguladı. Mirziyoyev, "Hiçbir şey Gazze Şeridi ve Lübnan'da yaşanan benzeri görülmemiş insani trajedi ve başta masum çocuklar, yaşlılar ve kadınlar olmak üzere sivillere yönelik yıkıcı saldırıları haklı gösteremez." diye konuştu.

Bağımsız Filistin devleti kurulmasını çözüm olarak gösteren Mirziyoyev, gelecek hafta Riyad'da yapılacak Arap-Müslüman zirvesinde bu soruna net bir siyasi çözümün bulunmasını umduklarını ifade etti.

TDT ülkeleri arasındaki ikili ve çok taraflı üst düzey ilişkilerin daha da geliştirilmesi için teşkilatın yasal altyapısının daha da genişletilmesi ve pekiştirilmesi gerektiğini kaydeden Mirziyoyev, bu amaçla Türk devletleri arasında Stratejik Ortaklık, Ebedi Dostluk ve Kardeşlik Anlaşması’nın kabul edilmesini teklif etti.

Türk Devletleri Teşkilatı Üye Ülkeleri Merkez (Ulusal) Bankaları Konseyi'nin kurulması hususunda mutabakat zaptı imzalandı.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) duyurusuna göre, Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesinde Azerbaycan Cumhuriyeti Merkez Bankası, Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Bankası, Kırgız Cumhuriyeti Ulusal Bankası, TCMB ve Özbekistan Cumhuriyeti Merkez Bankası, Türk Devletleri Teşkilatı Üye Ülkeleri Merkez (Ulusal) Bankaları Konseyi'nin kurulması hususunda bir mutabakat zaptı imzaladı.

TCMB Başkanı Dr. Fatih Karahan ile Azerbaycan Cumhuriyeti Merkez Bankası Başkanı Taleh Kazimov, Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Bankası Başkanı Timur Suleimenov, Kırgız Cumhuriyeti Ulusal Bankası Başkanı Melis Turgunbaev ve Özbekistan Cumhuriyeti Merkez Bankası Başkanı Mamarizo Nurmuratov tarafından mutabakat zaptına imza atıldı.