ABD’nin ‘Koç’ başı

ABD, geçen yıl nisan ayında İran petrolü taşıyan Yunan sahipli “Suez Rajan” adlı bir tankere el koydu. Hem içindeki petrolü sattı, hem Yunan firmaya ceza kesti. Daha sonra Yunanistan'a gönderilen geminin adı “St. Nikolas” olarak değiştirildi. İran ise misilleme yapacağını duyurdu. Ancak TÜPRAŞ gitti, aynı Yunan firmadan aynı gemiyi kiraladı. Üstelik gemiyi Basra Limanı'na gönderdi. İranlılar da, ABD bu gemideki petrolünü çaldığı için gemiye el koydu. Böylece ABD, hem küresel ticarete darbe vurmuş hem de Türkiye ile İran arasına nifak sokmuş oldu. Başrolde ise Koç'lar var.

Yukarıda özetlenen konu, oldukça ilginç bir hikaye. İçinde hem korsanlık, hem de siyasi bir operasyon var. Bir yanda ABD'nin serbest ticaret özgürlüğüne vurduğu ağır darbe, diğer yanda bile bile lades diyerek petrolünü kaptıran TÜPRAŞ var. Darbe yiyen ise Türk-İran dostluğu.

Olay, Nisan 2023'te başlıyor. ABD, “Empire Navigation” adlı Yunan firmasına ait “Suez Rajan” adlı tankerin İran petrolü taşıdığını tespit ediyor. 800 bin varil petrolü Çin'e götüren gemiye, Singapur açıklarında el konuluyor. ABD, bu petrolü satmaya karar veriyor ve yaptırımları deldiği için de Yunan firmaya 2,5 milyon dolar ceza kesiyor. Yunan firma da suçunu kabul ederek ceza bedeli karşılığında tankeri ücretsiz olarak Houston'a götürüyor. Burada boşaltılan petrol, ABD tarafından piyasaya 56 milyon dolara satılıyor. Gemi ise Yunanistan'a geri gönderiliyor. O dönem şirketten yapılan açıklama şöyle:

“Ocak-Şubat 2022'de M/T Suez Rajan, Singapur yakınlarında gemiden gemiye transferler yoluyla petrol yüklerken, gemi bağımsız ve ilgisiz bir üçüncü tarafa kiralamıştı. ABD Hükümeti geminin yaptırım uygulanan İran petrolünü aldığını tespit etmiştir ve şirket de bu gerçeğe itiraz etmemektedir. ABD yaptırımlarının bu ihlali, petrolün gerçek menşeinin iyi gizlenmiş olması ve şirketin kapsamlı yaptırımlara uyum ve durum tespiti prosedürlerinin sorunu tespit edememesi nedeniyle meydana gelmiştir. Empire Navigation'ın lider kadrosu, ihlalin gerçekleştiği sırada ihlalden haberdar değildi ve uyarılır uyarılmaz derhal ve duyarlı bir şekilde hareket ederek konuyu çözmek için ABD Adalet Bakanlığı ile birlikte çalıştı. Bu yaptırım ihlalini kolaylaştıran eylemleri gerçekleştirdiği bilinen Empire Navigation çalışanı artık şirkette çalışmamaktadır. Empire Navigation, ABD Adalet Bakanlığının yüke yönelik el koyma talebini takip edebilmesi için, yükü Singapur yakınlarındaki konumundan Houston'a, masrafları kendisine ait olmak üzere taşımayı kabul etti. Kargo boşaltıldığına göre M/T Suez Rajan yeniden ticaret yapmakta serbesttir. ABD Adalet Bakanlığı ile yapılan anlaşmanın bir parçası da, geçerli para cezasının Empire Navigation'ın yolculuğu gerçekleştirirken yaptığı masraflarla mahsup edilmesiydi ve bu masraflar geçerli para cezasını aştığından, şirketin ABD Hükümeti'ne karşı olan mali yükümlülüğü de artık çözülmüştür.”

Bu olay üzerine İran Mahkemesi, zararın tazmin edilebilmesi için misilleme kararı verdi. İran Devrim Muhafızları Donanması da Maskat açıklarında ABD ile ilişkili iki tankere el koydu. Bunlardan biri, ABD'li enerji devi Chevron'a petrol taşıyan “Advantage Sweet” adlı tanker; diğeri Yunan sahipli “Niovi” gemisiydi. Ancak iki geminin toplam yükü, İran'ın zararını karşılamıyordu. Devrim Muhafızları Deniz Kuvvetleri Komutanı Tuğamiral Ali Rıza Tengsiri, Temmuz 2023'te bir açıklama yaparak, “Suez Rajan” gemisini boşaltanlara karşı daha fazla eylem yapacaklarını duyurdu. Burada hedef yalnız ABD değil, aynı zamanda gemiyi Houston'a götüren Yunan şirketti. Amiral Tengsiri, “Artık vur kaç dönemi sona ermiştir. ABD'yi sorumlu tuttuğumuz gibi gemideki petrolümüzü boşaltmak isteyen herhangi bir şirketi de sorumlu tutacağımızı vurguluyoruz.” demişti. Bu andan itibaren hem Suez Rajan gemisi, hem Empire Navigation firması, hem de bu petrolü satın alacak tüm firmalar denizlerin lanetlisiydi.

Yunan firma, geminin adını değiştirmeye karar verdi. “Suez Rajan” gemisine “St. Nikolas” adı verildi. TÜPRAŞ da Yunan firmaya giderek bu gemiyi kiraladı. Gemi, geçen hafta Irak devlet petrol şirketi SOMO'dan satın alınan ham petrolü TÜPRAŞ'a getirmek üzere Basra Limanı'na gönderildi. Burada 140 bin ton ham petrol yüklenen gemi, dönüş yolundayken Devrim Muhafızları tarafından durduruldu. Yüküyle birlikte el konulan gemi, Bender Abbas Limanı'na götürüldü. Türkiye'de bir anda “İran, Türk petrolüne el koydu.” haberleri servis edildi. TÜPRAŞ tarafından yapılan açıklamada ise şu ifadelere yer verildi:

“Yunan armatör firması Empire Navigation'a ait Marshall Adaları bayraklı St. Nikolas isimli gemi ile olan iletişim Umman açıklarında 11 Ocak 2024 saat 06.30 dolaylarında kesilmiştir. Söz konusu gemi, Irak devlet petrol şirketi SOMO'dan satın aldığımız ve Basra Limanı'ndan rafinerimize ulaştırılmak üzere yola çıkan yaklaşık 140 bin ton ham petrol taşımaktadır. Tüm rafineri operasyonlarımız planlandığı şekilde devam etmekte olup, olayın rafineri operasyonlarımıza bir etkisi bulunmamaktadır. Konunun takibi, ulusal ve uluslararası yetkililerle işbirliği halinde sürmektedir.”

İran tarafından da konuyla ilgili bir açıklama geldi. Yarı resmi Tesnim Haber Ajansı'nın aktardığı açıklamada, el konulan petrol tankerinin ABD'ye ait olduğu bildirildi. Açıklamada, “İran Ordusu Deniz Kuvvetleri, yargı kararıyla Umman Denizi'nde bir ABD petrol tankerine el koymuştur.” ifadelerine yer verildi. Haberde, bu eylemin geçen yıl İran petrolü taşırken aynı tankere ABD tarafından el konulmasına misilleme olarak yapıldığı bildirildi.

Aydınlık gazetesi , geminin sahibi olan Yunan Empire Navigation firmasına ulaştı. “St. Nikolas” gemisinin geçen yıl ABD tarafından el konulan “Suez Rajan” ile aynı gemi olduğunu doğrulayan firma, gemiyi TÜPRAŞ'a kiraladıklarını ve son operasyonda Basra'dan yüklenerek Süveyş Kanalı üzerinden Aliağa'ya gideceğini bildirdi.

Şirket yetkilisi, kiralama yapılırken geminin sicili ve İran'ın uyarılarına yönelik TÜPRAŞ'a bir bilgilendirme yapılıp yapılmadığına dair sorumuza şu yanıtı verdi:

“Geminin geçmişi her zaman kamuya açıktı ve şirketin internet sitesinde yer alıyordu. Kayıtlara geçmesi açısından, şirkete yönelik herhangi bir İran tehdidi söz konusu olmamıştır.”

Firma yetkilisi, daha önce TÜPRAŞ'a gemi kiralaması yapıp yapmadıklarına ve ABD olayından sonra ST. Nikolas'ın Basra Körfezi'ne gönderilip gönderilmediğine dair sorularımıza ise daha sonra yanıt vereceklerini bildirdi.

TÜPRAŞ tarafı ise yazılı olarak istediği sorularımıza, gazetemiz baskıya gidene kadar henüz yanıt vermemişti.

TÜPRAŞ'tan yanıtını beklediğimiz sorular şunlar:

- TÜPRAŞ, “Empire Navigation” adlı firmadan daha önce gemi kiralama işlemi yapmış mıdır?

- Gemi kiralanırken, “St. Nikolas”ın geçen yıl ABD tarafından el konulan “Suez Rajan” olduğu biliniyor muydu? Bu konuda Yunan firma TÜPRAŞ'a herhangi bir bilgilendirme yaptı mı?

- Gemi, Basra Körfezi'ne gönderilirken risk değerlendirmesi yapıldı mı?

- El konulan petrolün tazmini için nasıl bir yol izlenmektedir?

Burada dikkat edilmesi gereken nokta; İran'ın el koyma ihtimalinin yüksek olduğu görülen bir geminin, neden kiralanarak İran'ın kucağına gönderildiğidir. Böyle bir sonucun, Türkiye ile İran arasında kriz yaratabileceği değerlendirilmemiş midir?

TÜPRAŞ'ın sahibi olan Koç ailesi, kısa süre önce de Türkiye-Suudi Arabistan ilişkilerini baltalayabilecek bir kupa krizinin merkezinde yer almıştı.

Daha da öncesinde, “Amiraller Bildirisi” olarak anılan ve iç cephede kargaşalıklar yaratmayı hedefleyen kumpasın içinden de yine Koç'a bağlı Global İlişkiler Forumu (GİF)'nun çıkması tesadüf müdür? Bildiriyi hazırlayan Em. Tuğamiral Ergun Mengi, GİF'in az sayıdaki üyesinden biridir ve GİF, ABD Dış İlişkiler Konseyi'nin (Council on Foreign Relations, CFR) Türkiye şubesidir.