Aydınlanma Treni

AYDIN KARATAŞ

Cumhuriyetimizin 10. yıl dönümü, 1933 yılı boyunca ülke çapında büyük bir coşkuyla kutlanır. Kutlama programına Seyyar Terbiye Sergisi de eklenir. Serginin amacı; öğretmeni, okulu, müzeyi, sinemayı, kitaplığı, merkezden uzak yaşayan insana, köyün ve köylünün ayağına götürerek bilgiye susamış halkın bilgi ufuklarını açmak, öğrenme ve okuma isteğini artırmaktır. Genç cumhuriyeti halka tanıtmak ve sevdirmek temel amaçtır.

Serginin afişi

Sergi öğretici ekibinde Bakanlık Okul Müzesi Müdürü İsmail Hakkı Tonguç, Bakanlık Müfettişi Reşat Şemsettin Sirer, Bakanlık Sağlık Müfettişi Doktor Celal Otman, Gazi Eğitim Enstitüsü Resim İş Öğretmeni Hayrullah Örs, İzmir İlköğretim Müfettişi Ferit Oğuz Bayır, Gazeteci Sadri Ertem’dir. Sergi boyunca Tonguç ve Örs iş eğitimi ve uygulamalarını, Sirer eğitim ve öğretimle ilgili düşün akımlarını, Otman okul sağlığını, Bayır ise İzmir ilkokullarındaki yeni uygulamaları konularını işler.

Seyyar Terbiye Treni, TCDD’nin 1927 yılında Avrupa’da özel olarak yaptırdığı üç vagondan oluşur. Birinci vagonda cumhuriyet döneminin başarıları ve atılımları sergilenir. İkinci vagonda Sağlık Bilgileri ile ilgili materyaller yer alır. Okul ve öğretmenler için kütüphane, konferans salonu, projektör ve Atatürk Köşesi üçüncü vagondadır.

Hakimiyeti Milliye, 7 Haziran 1933.

Seyyar Terbiye Treni, 21 Nisan 1933 tarihinde Ankara’dan Samsun’a doğru hareket eder. Kırıkkale, Yerköy, Fakılı, Kayseri, Şarkışla, Sivas, Zile, Amasya, Havza, Samsun gibi 14 istasyonda birkaç gün durulup konferanslar verilir; sergiler düzenlenerek filmler gösterilir. Tam 1002 km yol alındıktan sonra Seyyar Terbiye Treni, 4 Haziran 1933 tarihinde görevini başarıyla bitirerek Ankara’ya döner.

Bakanlıkça bastırılmış olan “Seyyar Terbiye Sergisi Kılavuzu” adlı broşürde sergi vagonlarındaki konular ve okul vagonlarındaki konferanslar üzerine açıklayıcı bilgiler yer alır.

Sergi Güzergâhı.

Sergi boyunca 947 ilkokul öğretmenine, 300 orta-lise öğretmenine değişik konularda seminerler verilir. Öğretmenler özellikle Halkevleri ve köy odalarında 92 konferans verir. Sergiyi 10.000’den fazla kişi ziyaret eder. Trende 44 gün boyunca ‘projeksiyon vagonu’ yardımıyla sürekli film gösterimleri gerçekleşir.

Yurttaşlar hastalıklardan korunmayı, topraklarından verimli ürün almayı, sağlıklı yaşamanın kurallarını bu konferanslardan ve projektörle aktarılan filmlerden öğrenir. Sergide on binden fazla kitap dağıtılır. Sergiye gelenler sinemayla tanışır.

Sıtma, Tifo gibi o dönemde toplumda yaygın olan hastalıklardan korunma ve tedavi yolları da halka anlatılır.

Gezi öğretici ekibinde yer alan Bakanlık Okul Müzesi Müdürü İsmail Hakkı Tonguç ile İzmir İlköğretim Müfettişi Ferit Oğuz Bayır arasında ölünceye dek sürecek olan dostluk gelişir. İleride İsmail Hakkı Tonguç; İlköğretim Genel Müdürü olduğunda, Bayır’ı yanına alır, O’nu şube müdürü yapar. İki arkadaş altı yıl omuz omuza, uyumlu çalışırlar.

44 gün süren gezi boyunca hep dostluklar gelişmez, küslükler de yaşanır. Bakanlık Müfettişi Reşat Şemsettin Sirer ile İlköğretim Müfettişi Ferit Oğuz Bayır arasında ağır tartışmalar olur. Bayır’ın halkçı eğitim görüşlerine karşı çıkan Sirer, Bayır’a küser, hatta O’na karşı kinlenir. Sirer, 1946’da Milli Eğitim Bakanı olunca yaptığı ilk işlerden birisi İlköğretim Şube Müdürü Ferit Oğuz Bayır’ı görevden almak olur. O yıllarda büyük ilgi gören Seyyar Terbiye Sergisi, günümüzde de halk eğitimi için önemli dersler içermektedir. Umarım Cumhuriyet tarihimizdeki bu güzel uygulamalardan çağımıza uygun gerekli pratik tasarımlar oluşturulur ve uygulanır.

- Ferit Oğuz Bayır’a Saygı, Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları, Ankara, 2003, 28-31 sayfa.

- Hakimiyeti Milliye, 7 Haziran 1933.

- İsmet Arasan, Terbiye Treni (Seyyar Terbiye Sergisi), Atatürk Ansiklopedisi

(Erişim: https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/terbiye-treni-seyyar-terbiye-sergisi/)

- Dr. Onur Ural, Seyyar Terbiye Sergisi, 9 Mayıs 2023

(Erişim: https://www.klimik.org.tr/wpcontent/uploads/2023/06/Onur.URAL_compressed.pdf)

- https://egitimkolektifi.com/egitim-tarihimizin-unutulmus-sayfasi-seyyar-terbiye-sergisi/

- https://kentvedemiryolu.com/bir-sosyal-sorumluluk-projesi-ve-tcdd/

- Engin Tonguç, Bir Eğitim Devrimcisi: İsmail Hakkı Tonguç (birinci kitap) – Güldikeni Yayınları, 1997, Ankara, 207-208-209 sayfa.