Türk dünyasına ortak alfabe..!

Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu, Türk dünyasının yazılı iletişime ihtiyacını gidermek, Türk Devletleri arasındaki iletişimi güçlendirmek ve halk arasındaki etkileşim ve sosyalleşmenin önüne açmayı hedefliyor. Ortak terminoloji alanında, Latin harflerine dayalı ortak alfabeye geçişin bilimsel yollarını arayan komisyon, 2. toplantısını Azerbaycan'ın başkenti Baku'de yaptı.

İkinci toplantıya, Türkiye adına, Türk Dil Kurumu(TDK) Başkanı Prof. Dr. Osman Mert katıldı. Toplantıda, Türk dünyasında ortak alfabe alanında yürütülen çalışmalar ele alındı ve ortak alfabe konusunda eylem planının belirlenmesi görüşüldü.

Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Şahin Mustafayev’in başkanlık ettiği toplantıya, Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Başkanı Prof. Dr. İsa Habibbeyli, Azerbaycan Atatürk Merkezi Başkanı Nizami Caferov, Türkiye, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nden (KKTC) bilim insanları katıldı.

Ortak terminoloji alanındaki çalışmaların da konuşulduğu toplantıda, Latin harflerine dayalı ortak alfabeye geçişin bilimsel, kültürel ve pratik sonuçları değerlendirildi.
Toplantının ardından basın mensuplarına açıklamalarda bulunan TDK Başkanı Prof. Dr. Mert, Türk dünyasının yazılı iletişime ihtiyacı olduğunu, bunun giderilmesi için de sorumluluk ile hareket ettiklerini, Türk devletlerinin ortak alfabeye geçmek hususunda akademik yönden, Türk dünyasının ortak alfabeye geçmesi hususunda çalışmalarına devam ettiklerini vurguladı.

TDK Başkanı Prof. Dr. Mert, Türk dünyasının yazılı iletişime ihtiyacı olduğunu, bunun giderilmesi için de sorumluluk ile hareket ettiklerini de sözlerine ekledi.
Mert, Türk dünyasının 8. yüzyılda Göktürk alfabesini, İslamiyet’in kabulünden sonra da Arap alfabesini kullanarak o dönemlerde alfabe birliğini sağladığını da hatırlattı.

Türk dünyasının 20. yüzyıla kadar alfabe birliğine sahip olduğunu söyleyen Mert, “1926’da Bakü'de düzenlenen 1. Türkoloji Kongresi'nde de bu konu konuşulmuş ve Latin alfabesine geçiş kararı alınmıştır. Kültürel birliğin olmazsa olmaz birinci şartı alfabede birliktir. Bunu Sovyetler Birliği de çok iyi biliyordu ve 1930'larda Türk cumhuriyetlerinin alfabelerini değiştirerek hepsine farklı Kiril alfabeleri verildi. Böylece Türk dünyasında alfabe birliği tekrar bozuldu" dedi.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla bağımsızlıklarını elde eden Türk cumhuriyetleri için yeni sayfalar açıldığını belirten Mert, şöyle devam etti; “Bu toplantıda olanlar aslında tarihi bir görevi yerine getiriyor. Bizim artık yazıda da iletişim ihtiyacımız var ve bunu gerçekleştirmeliyiz. Türkiye, Azerbaycan, Özbekistan ve Türkmenistan, Latin alfabesini kullanmaktadır. Özbekistan ve Türkmenistan alfabelerinde bizden farklı karakterler var ve onlar da alfabelerini bize yaklaştırma kararı aldı. Latin alfabesine geçmeyen Kazakistan ve Kırgızistan kaldı. Kazakistan 2025'e kadar Latin alfabesine geçeceğini beyan etmişti. 2026'da 1. Türkoloji Kongresi'nin 100. yılı olacak. Ortak alfabe konusunu 2026'da sonuçlandırmak istiyoruz. Tarih bize bu sorumluluğu yükledi ve daha kararlı olmalıyız."

Dil Bayramı’nın 90. yıl dönümü dolayısıyla 2022 yılında Bursa'da yapılan Türk Dünyası Ortak Alfabe Çalıştayı’nda Türk Devletleri Teşkilatı’na (TDT) sunulmak üzere kararlar alınmıştı.

Çalıştay, Türk Devletleri Teşkilatı Aksakallar Konseyi Başkanı ve AK Parti Genel Başkanvekili Binali Yıldırım'ın katılımıyla Türk Dil Kurumu (TDK) Başkanı Gürer Gülsevin'in oturum başkanlığında düzenlenmişti. Komisyonun birinci toplantısı 28-29 Mayıs 2023 tarihlerinde Kazakistan’ın başkenti Astana’da, Türk Dil Kurumu ve Uluslararası Türk Akademisi iş birliğiyle yapılmıştı. 2022’de yapılan toplantıda, Türk devletlerinin ortak bir alfabeye geçmesi ve dilde birlik sürecinin hızlandırılması amacıyla, Ortak Alfabe Komisyonu kurulmuştu.

TDK ve TDT iş birliğiyle yapılan, Türk devletlerinden bilim insanlarının, kendi ülkelerinde kullanılan alfabe ve tarihi süreçlere ilişkin bilgi verdiği çalıştayda, ortak alfabeye geçiş süreçlerinin hızlandırılması ve uygulamanın yaygınlaştırılması gerektiği de vurgulanmıştı. Türk Cumhuriyetleri’nin dille ilgili resmî kurumlarınca önerilecek ikişer üyeden oluşacak komisyon, TDT Aksakallar Konseyi'ne ortak alfabe ve ondan üretilecek ulusal alfabelerle ilgili rapor hazırlayarak çalışmalarını sürdürüyor.

Ortak Türkçe Alfabe (veya Birleşik Türkçe Alfabesi / Birleştirilmiş Türk Dilleri Abecesi) - Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.
1991 yılında başlatılan ortak alfabe çalışmalarının ardından Türk Şûrası (Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk-Kardeşlik ve İş Birliği Kurultayı) tarafından 21-23 Mart 1993'te Antalya'da yapılan toplantıda Türkî Cumhuriyetlerin alfabelerine Q, X, W, Ň, Ä harflerinin eklenmesi ortak karar olarak kabul edilmiştir. Türk Keneş kurulu tarafından da benimsenen bu karar uygulandığı takdirde (inceltme ve vurgu işaretli harfler hariç) 34 harfli bir alfabe Türk dünyasının önemli bir bölümünde en azından protokolde yürürlüğe girmiş olacaktır.