Kazım Karabekir Paşa uzun yıllar Kürt halkının çoğunlukta yaşadığı coğrafyada bulunmuştur. Bölge halkını iyi tanıyan biridir. Bölgedeki aşiretlerin isimlerini ve özelliklerini tahlil etmiş bir askerdir. Kazım Karabekir Paşa zamanında bölgede kıpırdanmalar olduğunu tahlil etmiş ve merkezi hükümete raporlar sunmuştur. Karabekir Paşa’nın Kürt Meselesi ile ilgili görüşleri “Kürt Meselesi” başlıklı kitapta toparlanmıştır. Makalede anlatacaklarım da bu kitapta anlatılanlardır. Karabekir Paşa’nın Kürt Sorununa yönelik çözüm önerilerinin geri kalmışlık sorunu ve güvenlik odaklı olduğu söylenebilir. Zaman zaman Kürt halkına yönelik pejoratif söylemler kullandığı da vakidir. Paşa, öncelikle bölgede ciddi ıslahatlar yapılması gerektiğini tespit etmiştir. 11 Ocak 1918’de sunduğu bir layihada şunları ifade etmiştir: “Sulhten sonra iyi bir programla Kürtlerle meskûn mıntıkalarda esaslı ıslahata müntehi olamayacak olan icraat felaketli olacaktır.” Yani bölgede ıslahat yapılması kaçınılmazdır demektedir. Dönemin ruh halinden de bahseder Paşa. Ona göre; İstanbul Hükümeti teslimiyetçi politikalar izleyerek Şark vilayetlerinin Ermenistan olmasına göz yummaktadır. Kürt bağımsızlık hareketlerine ise ses çıkarmamaktadırlar. Paşa’ya göre bu politika vatana ihanettir. Kendisi bölgede görev yaparken Ermenilerin Büyük Ermenistan’ı kurmak için Kürt vilayetlerini kendilerine sömürge yapacağını halka anlatmıştır. Paşa bunu yaparken aynı zamanda Kürtlerin de Türk kökenli olduğunu iddia ederek propaganda yapmıştır. Tabii ki bu sav kanıtlanmış değildir ama Kürt halkının gönlünü kazanmak için bunu yapmıştır denilebilir.
Paşa, Cumhuriyet Hükümetini Kürt Meselesinde pasif görmektedir. Hükümetin icraat değil bir program bile yapmadığını iddia etmektedir. Hatta kendilerine verilen layihaları bile tetkik etmediklerini ifade etmiştir. Paşa’nın Kürt Meselesine çözüm önerilerinden en ilginci Kürtlerin askere alınmaması düşüncesidir. Ona göre; Kürtleri askere almak demek düşmanlarımıza, propagandalarınızı daha kolay yapın demekti. Paşa sorunu bölgenin geri kalmışlığına bağlamaktadır. Yani yol, köprü, okul yani medeniyet götürülmesi ile bu sorun çözülebilir. Kürtler dindar olduğu için diyanete bağlı medreseler de açılabilir demektedir. Yine Paşa, Kürt yerleşim yerlerinin yer değiştirilmesi ve bölgeye Türkler çoğunluk olacak şekilde yerleştirilmesiyle Kürt halkı sisteme entegre olabilir düşüncesini savunmaktadır. Paşa bir yandan Kürt halkını kazanmak isterken onlara yönelik olumsuz söylemlerde de bulunmuştur. Mesela: “Kürtleri bize bağlayan yegane rabıta dini kuvvet idi. Bazı aşiret reislerinin aldıkları yarı maaş şayanı ehemmiyet değildi. Çünkü harici eller bunun birkaç mislini temin edebiliyordu. Halk şeyhlerin önünde diz çöküp havlayacak derecede cahil idi.” Kürtlerin soygunculuğu, talancılığı çok sevdiğini, kanundan, nizamdan tevahhuş ettiğini, hükümet memurlarını bela olarak gördüklerini, medeni cesaretlerinin olmadığını, hilekâr ve yalancı olduklarını, kendilerinden kuvvetli olanlardan korktuklarını, düşmanlarının en zayıf zamanlarından istifade etmeyi bildiklerini vs. belirtmiştir.
Karabekir Paşa’nın öngördüğü çözüm önerileri 20. yüzyılın düşünce dünyasını yansıtmaktadır. Öne sürdüğü savlar günümüzde sorunlu karşılanabilir. Zorla yer değiştirmeler, demografik toplum mühendisliği ve Kürt halkına yönelik önyargılı diskurların kabul edilmesi zor olabilir. Özde insan haklarına aykırı olarak değerlendirilebilir ama anakronizme düşmeden Paşa’nın fikirlerini değerlendirmek gerekir. Dönemin düşünce dünyası o tarihlerde öyleydi. 21. yüzyılın paradigmaları ile 1920’li yılları değerlendirmek sağlıklı bir çözümleme değildir. Ancak meseleye ilişkin bölgenin geri kalmışlığını ön plana çıkarmasının mantıklı olduğu söylenebilir. Paşa bölgeye medeniyet götürme misyonunu devlete yüklemiştir. Şark vilayetlerindeki eğitimsizliğin giderilmesi ile sorunun çözülebileceğine inanmıştır kendisi. Günümüzden bir perspektifle bakarsak gerçekten de bölgede hâlâ geri kalmışlık var mı? Evet var… O halde Paşa’nın bu saptaması doğru denilebilir. Paşa’nın ihmal ettiği şey insan hakları ve demokrasi bağlamında bu soruna çözüm önerileri getirmemiş olmasıdır.
