Adalet Bakanlığı, depremde yıkılan binalardan delil toplanmasına ilişkin kılavuz hazırladı. Buna göre, binaların kolonlarının kesilip kesilmediği tespit edilecek, taşıyıcı sistemler incelenecek ve binaların onaylanmış projelere uygun yapılıp yapılmadığı araştırılacak. Temelin planı ve tipi, ölçütleri, temel üzerindeki hasar tipi ve konumu, temellerdeki aşırı oturma ele alınacak. Deprem bölgesinde faaliyet yürüten mimar ve mühendisler de özellikle hileli demire dikkat çekiyor.

Uzmanların konuyla ilgili vurguları şöyle:

‘YALNIZ KAROT ÖRNEĞİ YETERLİ DEĞİL'

“İki önemli nokta var: Birincisi demir, hileli demir. Çeliğin içine dökme demir konuluyor. Savcılar demiri incelemeli. Demiri laboratuvara götürmek gerekir.

Normalde İskenderun Demir Çelik'ten, enstitünün standartlarına uygun olarak üretilen demir kullanılır. Çekme demir yapan firmalar var. Ucuz demir kullanmak isteyen müteahhitler onları tercih ediyor. Çekme demir nasıl oluyor; Demirciler normal vasıflı demiri eritiyor, içine döküm demir, yani çelik olmayan demiri koyuyor, daha ucuza mal ediyor. Dökme demiri eritip, çekme demirmiş gibi kalıp alıp inşaatlara sevk ediyor. Yıkılan inşaatın demirlerinin de laboratuvara gitmesi lazım. Yalnızca karot örneği yeterli değil.”

YAPIM AŞAMASINDA BETON KURNAZLIĞI

“İkincisi, çimentolar... Çimentonun laboratuvara gitmesi binanın inşaası sırasında yapılması gereken bir işlem. Binalar layıkıyla yapıldıysa, eski standartlardakiler bile yıkılmıyor. Beton iki türlü imal ediliyor: Birincisi, yerinde gırgır makineyle beton imalatı. Az su verilirse, optimum su ile beton maksimum dirence sahip oluyor. Bu betona eğer üçte bir daha fazla su koyarsanız betonun direnci yarı yarıya azalıyor. Korkunç bir şey. Burada mühendis gerekli özeni göstermiyorsa, işte o zaman bisküvi gibi dağılan betonlar görüyoruz.

“İkincisi ise hazır betonlar. Beton, mikserle inşaata geliyor. Normalde yapı denetim, gelen her mikserden numune almak mecburiyetinde. Birinci gelen mikser doğru beton oluyor. Ama arkadan gelenler aynı kalite olmuyor. Arkadan gelen mikserlerden numune alınmamasına yapı denetim göz yumuyor. İki sene önceye kadar yapı denetimcilerin maaşlarını müteahhitler veriyordu. Maaşı müteahhidin verdiği kişi müteahhidi denetleyebilir mi?

“Maraş'taki depremde fay hattı bölgesinde Maraş İnşaat Mühendisleri Odası'nın binasının yıkılmadığı ama çevredeki binaların yıkıldığını gördük. Şimdi o fotoğraftan da anlaşılacağı gibi Hatay'da da bütün binalar yıkılmadığına göre her betonarme bina içindekileri öldürmüyor, yani yıkılmıyor. Düzgün yapılmışsa yıkılan yan yatsa bile en azından insanlar çıkıp gidiyor oradan.”

‘ZEMİN ETÜTÜ ZORUNLU'

“2001 yılından itibaren binalarda zemin etütü yapılması zorunlu. Zemine sondaj yapacaksınız. Laboratuarda katsayıları alacaksınız. İlla devletin mi yasak koyması lazım zemin etütü için? Yani 15, 16, 17 kata imza atan, “hesabını yaptım, ben bu işleri bilirim” diyen inşaat mühendisinin sorumluluğu yok mu? Şimdi sürek avı gibi müteahhit kovalanıyor. Müteahhidin suçu var kesinlikle ama işin başındaki mühendisin suçu yok mu? Yani mesela diyelim ki zemine başladı inşaatı. Üç metreye geldin. Sağlam zemini görmedin. Sağlam zemine kadar temeli indirmeyi sana illa birinin mi söylemesi lazım? Yani mesela devletin 'inşaat mühendisleri, sağlam bina yapmak zorundadır' mı yazması lazım. Zaten o senin işin.

‘DOĞRU TEMEL: RADYE’

“Radye temel, yapılması gereken temel cinsidir. Temel radye olduğunda demir fazla gider ama kafan rahat eder. Ama işte bu tip müteahhitler projelendirmede radye temel yapıyor mu? Her binanın altına girip projeye uygun imalat yapılmış mı, bakılması, bunların kolonlarının sayılması önemli.”

Adana'da hasar gören apartmanlardan birinin duvarı.

‘ZİNCİRLEME SUÇ VAR'

“Sayın Kılıçdaroğlu çıktı 'Hesap sorarız!' dedi de o belediyelerde CHP'li olanlar var. İnşaat ruhsatını veren, binanın güvenliğini kontrol eden ilçe belediyeleri onların sorumluluğunda. Şimdi burada bir tarafta belediye ayağı var. Güvenli projelerinin yapılmasına göre ruhsatı veriyor belediye. Bina bittikten sonra da 'güvenli bir bina yapılmıştır' diyor, iskanı veriyor. Bu ilçe belediyeleri bu kontrolleri kimlerle yapıyor? İlgili müdürleriyle, birimleriyle, artı yapı denetim firmalarıyla...

Müteahhit sorumsuz olabilir mi? Tabii ki sorumlu. O projeyi yapan inşaat mühendisinin sorumlu olmaması mümkün mü? Burada zincirleme bir suç var. Ucuz temel sistemi, hileli demir, hileli beton… Sonuçta kontrolde kendi adamları olunca, belediyede kendi adamları, ilçe belediyesi denetlemesi lazım. O da denetlemiyor. Hep birlikteler bunlar.”

‘İNŞAAT MÜHENDİSLERİ HER YIL SINAVA TABİİ OLMALI’

“Statik projesini her inşaat mühendisi yapamaz. Otuz yıl önce mezun olan inşaat mühendisleri yapabiliyordu. Ama bugünTürkiye'de bu işi yapacak inşaat mühendislerini mezun eden üniversite sayısı çok az. Nasıl üniversite imtihanı yapılıyorsa senede bir defa yeterlilik sınavı yapılmalı. O sınavdan geçemeyenlerin imza yetkileri alınmalı, bir sene sonra yine sınava girme hakları olmalı. Herkes imza atamasın. Dört yıl okuyor, mezun olduktan sonra ilk gün otuz katlı inşaata imza atabiliyor. Böyle bir şey olamaz.

“Şu andaki statik projelerini kim yapmışsa bir an önce durdurmaları lazım. Bu statik projelerinin yenilenmesini istemek lazım. Bir binanın yapımında statik projesinin maliyeti hiçbir şey değildir. Böylelikle yeni yapılacak binaları en azından garantiye alabiliriz.”